Zachowek – co powinienem wiedzieć?
Nie podlega dyskusji, że każdy z nas może samodzielnie i dowolnie zadecydować, co ma się stać z jego majątkiem po śmierci. Ale ustawodawca tą swobodę w pewien sposób ograniczył wprowadzając m.in. instytucję zachowku. Roszczenie te, bo zachowek to nic innego jak prawo do zapłaty, ma za zadanie zabezpieczyć majątkowo najbliższą rodzinę zmarłego. Dlaczego? Na poradach prawnych jakich udzielam klientom to pytanie pada prawie zawsze. Jest ono wyrazem niezadowolenia i niezrozumienia dla ustawodawcy. Nie do końca można się jednak z tą dezaprobatą zgodzić. Zdaniem ustawodawcy na majątek spadkowy zazwyczaj „pracowała” cała rodzina. Zachowek ma na celu ochronę interesów osób najbliższych, gdyż zapewnia im pewien udział w tzw. masie spadkowej. Bo co by było, gdyby w testamencie spadkodawca rozporządził całym swoim majątkiem na rzecz osoby całkowicie nam obcej, a my jako rodzina nie dostalibyśmy nic. Sprawy spadkowe, w tym sprawy o zachowek są bardzo częstymi sprawami w naszej Kancelarii Adwokackiej w Bolesławcu i w Jeleniej Górze. Niezależnie od tego czy jesteśmy zobowiązani do wypłaty zachowku, czy uprawnieni do jego otrzymania warto poznać swoje prawa i przedyskutować to z adwokatem lub radcą prawnym, którego znajdziesz w Bolesławcu, w Jeleniej Górze, jak i w każdym innym mieście w Polsce. Nasza Kancelaria Adwokacka specjalizuje się m.in. w prawie spadkowym.
Co to jest ten zachowek? Adwokat Bolesławiec tłumaczy.
Zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej na rzecz osób uprawnionych, które powstaje z chwilą śmierci spadkodawcy. Zachowek jest zawsze należny jedynie w pieniądzu. Uprawniony do zachowku nie może rościć np. wydania mu określonej rzeczy z masy spadkowej (samochodu, mieszkania), może tylko dochodzić pieniędzy. Zachowek jest roszczeniem i musi być dochodzone przez uprawnionego. W praktyce bardzo często dochodzi do ustalenia i wypłaty zachowku na drodze pozasądowej, w której nasza Kancelaria czynnie uczestniczy. Nie wszystko da się jednak załatwić ugodowo i jak widzimy w Naszej Kancelarii w Bolesławcu i w Jeleniej Górze niejednokrotnie trzeba wystąpić na drogę sądową z pozwem o zachowek.
Komu przysługuje zachowek?
Zgodnie z art. 991 § K.C. (Kodeksu Cywilnego) zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. A zatem zgodnie z wolą naszego ustawodawcy zachowek przysługuje osobom najbliższym zmarłego, które zostały odsunięte od dziedziczenia. Oczywiście nie wszyscy mają prawo do zachowku jednocześnie. W pierwszej kolejności uprawnionymi do zachowku są małżonek i dzieci spadkodawcy, o ile byliby powołani do spadku z ustawy. Rodzice spadkodawcy będą mieli uprawnienie do zachowku jedynie wtedy, gdy spadkodawca nie posiadał dzieci. Prawo do zachowku mają oni wówczas razem z małżonkiem spadkodawcy. Zasięgając porady prawnej u adwokata rozwiejesz swoje wątpliwości: czy jesteś w kręgu osób uprawnionych do zachowku. I tu jeszcze jedna ważna kwestia. Prawo do zachowku przysługuje nie tylko temu, którego spadkodawca pominął w testamencie, bowiem z powództwem o zachowek może wystąpić również spadkobierca, który w zasadzie został uwzględniony w spadkobraniu, ale to co zapisał mu spadkodawca w testamencie jest mniejszy od należnego mu zachowku. Mowa wówczas o prawie do uzupełnienia zachowku.
Wysokość należnego zachowku.
Zgodnie z dyspozycją art. 991 K.C. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy są trwale niezdolni do pracy, albo gdy zstępny jest małoletni zachowek przysługuje w udziale 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach zachowek stanowi 1/2 wartości tego udziału. Udział ten zostanie pomniejszony, jeżeli uprawniony otrzymał od spadkodawcy darowiznę, zapis lub został w jakiejś części powołany do spadku.
Jak ustalić udział spadkowy?
Zgodnie z art. 992 K.C. przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnić należy również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się już spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Wiemy, jak ustalić wysokość zachowku, wiemy jak ustalić udział spadkowy, ale nadal nie wiemy ile nam się należy tego zachowku. I tu zaczynają się schody. Dlatego obliczając wysokość należnego nam zachowku warto skorzystać z porady prawnej u adwokata lub radcy prawnego, który nie tylko sprawdzi czy zachowek nam się należy, ale przede wszystkim wskaże, ile on wynosi i jakiej kwoty można dochodzić w procesie.
Uprawniony do zachowku musi wystąpić z roszczeniem, tj. z żądaniem zapłaty na jego rzecz określonej sumy pieniędzy. Ta suma stanowi ułamek wartości całego spadku. Z tym, że musi to być tzw. czysta wartość spadku, a zatem od wartości aktywów będących w masie spadkowej należy odliczyć zobowiązania spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca poczynił za życia darowizny do spadku należy doliczyć wartość tych darowizn.
Czy wszystkie darowizny podlegają doliczeniu?
Nie, ustawodawca w art. 994 K.C. wskazał jakie darowizny poczynione przez spadkodawcę nie podlegają doliczeniu. A zatem doliczeniu nie podlegają:
– darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (mowa tu najczęściej o drobnych darowiznach poczynionych jako prezent);
– darowizny na rzecz osób trzecich poczynionych na ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy;
– w przypadku zstępnego uprawnionego do zachowku nie dolicza się również darowizn dokonanych, gdy spadkodawca nie miał jeszcze zstępnych chyba, że uczyniono je na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego;
– w przypadku małżonka, nie dolicza się darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa.
Z kiedy przyjmujemy wartość zachowku?
Pamiętajmy, że wartość roszczenia; zachowku ustala się według wartości z dnia orzekania o tym roszczeniu, a nie według daty śmierci spadkodawcy. Dotyczy to również poczynionych przez spadkodawcę darowizn. Jednakże już stan darowizny oceniamy na moment jej poczynienia.
Jak otrzymać zachowek?
Na początku należy wezwać zobowiązanego do zapłaty zachowku. Gdy zobowiązany nie będzie chciał dobrowolnie spełnić roszczenia konieczne jest wystąpienie na drogę sądową. Pozew o zapłatę zachowku możesz sporządzić samodzielnie bądź przy pomocy adwokata z Bolesławca, Jeleniej Górze lub z każdego innego miasta w Polsce. Pamiętaj, że pozew jak każde pismo procesowe kierowane do sądu musi odpowiadać wymogom stawianym przez ustawodawcę, min. zawierać informacje wskazane w art. 126 K.P.C. (Kodeks Postępowania Cywilnego). Ale o tym już niejednokrotnie była mowa na naszym blogu.
Czy roszczenie o zachowek może się przedawnić?
Oczywiście, roszczenie o zapłatę zachowku zgodnie z art. 1007 K.C. przedawnia się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu, dlatego z wystąpieniem do sądu z pozwem o zachowek nie powinno się zwlekać.